BÀN VỀ MỘT SỐ THỂ THƠ (TÓM TẮT)

                BÀN VỀ MỘT SỐ THỂ THƠ (Tóm tắt)

MỘT SỐ KHÁI NIỆM CHUNG.

1.Từ,chữ,tiếng.Tiếng Việt là ngôn ngữ đơn âm,mỗi chữ chỉ có một âm tiết,theo truyền thống gọi là tiếng.Một từ gồm một hoặc nhiều chữ (hoa,quả,hoà bình,ăn nói,bất thình lình,…).Một chữ có hai cách hiểu: chỉ một chữ cái (a,b,c) cũng gọi là một chữ; nhiều chữ cái ghép lại, phát âm được cũng gọi là một chữ, khi đọc lên,đó là một tiếng. Chữ chỉ là một hình thái thể hiện của tiếng. Vì thế, trong một văn bản(văn,thơ ) tiếng  Việt nên gọi là tiếng cho khỏi nhầm lẫn.

Một âm tiết có thể là một từ đơn (khi nó có nghĩa ). Mỗi âm tiết có thể có 1 đến 5 yếu tố:âm đầu,âm đệm,âm chính ,âm cuối và dấu thanh,trong đó không thể thiếu âm chính là nguyên âm.

2.Thanh,còn gọi là thanh điệu ,thể hiện bằng dấu thanh .Có 2 nhóm thanh:

-Thanh bằng (bình thanh) gồm thanh ngang (không dấu-phù bình, đoản bình thanh) và thanh huyền (dấu huyền-trầm bình ,trường bình thanh).

-Thanh trắc gồm 4 thanh thể hiện bằng các dấu  sắc, hỏi, ngã, nặng.

-Luật biến thanh của tiếng Việt  là:  huyền-ngã-nặng, hỏi-sắc- ngang. Ví dụ:ngẩn ngơ,ngẫn ngờ,xào xạc,xao xác,lạnh lẽo,vất vưởng…

   Tiếng Trung Quốc chỉ có 5 thanh : đoản bình=thanh ngang,trường bình=thanh huyền. Ba thanh trăc là  thượng , khứ , nhập không giống hoàn toàn nhưng phù hợp với nhóm thanh trắc của ta.

3. Vần. Vần có hai nghĩa:

-Vần trong cấu tạo của tiếng ,gồm âm đệm,âm chính và âm cuối,goi là âm vận,vận mẫu hay khuôn vần (anh,oan,uyên…)

-Vần là hoà  kết phần vần giữa các tiếng trong  thơ ca,bao gồm cả âm dầu và thanh điệu,còn gọi là hiệp vần.

Nêu lây tiếng cuối câu làm vần thì gọi là vần chân (cước vận).Nếu lấy một trong những tiếng khác trong câu làm vần thì gọi là vần lưng (yêu vận ).

4. Nhip .Nhịp thơ là một phần câu thơ gắn với ngữ nghĩa và có thể ngắt hơi khi đọc,gọi là ngắt nhịp.Nhịp ¾ nghĩa là câu thơ có 7 tiếng thì ngắt nhịp ở sau tiếng thứ 3. Còn ngữ điệu là thủ pháp khi đọc , ngâm toàn bài thơ:cao thấp,nhanh chậm,ngắt ngân...

5.Khổ thơ.Sự kết hợp của các câu thơ thành từng nhóm,thống nhât với nhau về vần,nhịp, cú pháp ,ngữ điệu.Các khổ cách nhau bằng một khoảng nghỉ dài.Trong khổ thơ thường chỉ có một cách hiệp vần.Còn đoạn thơ là tập hợp của những câu thơ biểu thị một ý hoàn chỉnh,không lệ thuộc vào vần ,nhịp, cú pháp,ngữ điệu như khổ thơ.Một đoạn thơ có thể gồm nhiều khổ thơ.

I.THƠ LỤC BÁT.

 Bài thơ lục bát  có từ hai câu trở lên. Trong đó cứ hai câu ghép lại thành một cặp câu. Các cặp câu gồm có một câu 6 tiếng (câu lục) và một câu 8 tiếng (câu bát), và xen kẽ cứ câu lục và câu bát rồi đến cặp câu khác.Thường két thúc bài bằng câu bát.

1.Luật thanh trong thơ lục bát .Mỗi  câu thơ  tuân thủ quy tắc nhất, tam, ngũ bất luận; nhị, tứ, lục phân minh. Nghĩa là các tiếng thứ 1,3,5 trong câu có thể tự do về thanh, nhưng các tiếng thứ 2,4,6 thì phải theo luật chặt chẽ .

 -Tiếng thứ 6 (hoặc thứ 4) của câu bát với tiếng thứ 8 câu đó, nếu tiếng này mang thanh huyền thì tiếng kia bắt buộc là thanh ngang và ngược lại.

Câu lục: theo thứ tự tiếng thứ 2-4-6 là          Bằng (b) - Trắc (t) - Bằng

Câu bát: theo thứ tự tiếng thứ 2-4-6-8 là       Bằng(b)-  Trắc(t) – Bằng(b)-Bằng(b)            

Ví dụ:               Nửa đêm qua huyện Nghi Xuân                   b-t-b

                Bâng khuâng nhớ cụ, thương thân nàng Kiều      b-t-b-b

                                 (Truyện Kiều )

   Ngoại lệ :  -Khi câu lục ngắt nhịp ở giữa thì tiếng thứ hai câu đó có thể mang thanh trắc.Ví dụ:

                     Mai cốt cách,tuyết tinh thần   

             Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười …

                   Người nách thước,kẻ tay dao  

             Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi …

                                 (Truyện Kiều )

    Những trường hợp này mà dùng tiểu đối thì câu thơ uyển chuyển hơn.

               - Trường hợp tiếng thứ sáu câu lục trên vần với tiếng thứ tư (thanh huyền) của câu bát dưới, thường thấy trong ca dao ,gọi là lục bát biến thể.Ví dụ:             

     -Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

             -Với lục bát dân gian(ca dao) và lục bát hiện đại thì luật bằng trắc linh hoạt hơn,câu thơ nghe êm tai là được.

            -Trong một bài thơ,số câu ngoại lệ càng ít càng hay.

2. Cách gieo vần trong thơ lục bát

    Thơ lục bát có cách gieo vần khác với nhiều thể thơ khác. Có cả vần chân và vần lưng.Có nhiều vần được gieo trong bài thơ dài chứ không phải là một vần, điều này tạo cho thể lục bát tính linh hoạt về vần.

Cách gieo vần: Tiếng thứ 6 của câu lục vần với tiếng thứ sáu (vần lưng) của câu bát kế nó. Tiếng thứ tám câu bát đó lại vần với tiếng thứ sáu của câu lục kế tiếp.

Ví dụ:          Trăm năm trong cõi người ta

             Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau

                    Trải qua một cuộc bể dâu

           Những điều trông thấy mà đau đớn lòng 

                           (Truyện Kiều)  

         -Cần tránh phong yêu,điệp vân,tức là tiếng thứ 6 và tiếng thứ 8 câu bát cùng một vần,mà quá 5 câu mới nên lấy lại vần đó. Ví dụ:

     Trải qua một cuộc bể dâu

Những điều trông thấy mà đau cái đầu

3.Cách ngắt nhịp: Thơ lục bát thông thường ngắt nhịp chẵn, là nhịp 2/2/2, nhưng đôi khi để nhấn mạnh nên người ta dùng nhịp lẻ  là nhịp 3/3.

II. THƠ SONG THẤT LỤC BÁT

Thơ song thất lục bát là thể thơ có cấu trúc khổ 4 câu  liền nhau, trong đó hai câu 7 tiếng (câu thất 1 và câu thất 2), kế tiếp là câu lục và câu bát.

Về luật vần ở câu lục và bát thì hoàn toàn như  thơ lục bát, không đề cập đến. Chỉ đề cập đến hai câu thất. Luât thanh không phải ở các từ 2-4-6 như thơ Đường luật mà lại áp dụng vào các tiếng 3-5-7.

Câu thất 1: các tiếng 3-5-7 theo thứ tự là t-b-t

Câu thất 2: các tiếng 3-5-7 theo thứ tự là b-t-b

Các tiếng 1-2-4-6 tự do về thanh.

Ví dụ:              Thưở trời đất nổi cơn gió bụi                     t-b-t

                         Khách má hồng nhiều nỗi truân chiên      b-t-b

        Xanh kia thăm thẳm tầng trên

Vì ai gây dựng cho nên nỗi này

   Trống Tràng Thành lung lay bóng nguyệt

   Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây …

                     (Chinh phụ ngâm )            

  Cách gieo vần rất  đa dạng. Không chỉ gieo vần ở thanh bằng mà ở cả thanh trắc, có cả vần chân và vần lưng,một bài thơ có nhiều vần, câu nào cũng mang vần.

Tiếng thứ 7 của câu thất 1 (thanh trắc) vần với tiếng thứ 5 (thanh trắc) của câu thất 2. Tiếng thứ 7 của câu thất 2( thanh bằng) vần với tiếng thứ 6 (thanh bằng) của câu lục kế tiếp.

Trong bài thơ dài ,để nối các nhóm câu lại về vần thì ta lấy tiếng thứ 8 thanh bằng của câu bát vần với tiếng thứ 5 thanh bằng của câu thất 1 kế tiếp (Xem ví dụ trên ).

Cách ngắt nhịp trong 2 câu thất thường là nhịp lẻ trước, tức là nhịp 3/4  hoăc 3/2/2.

III. THƠ ĐƯỜNG LUẬT (thất ngôn bát cú và tứ tuyệt )

 Cần phân biệt: Thơ Đường hay Đường thi là những bài thơ theo luật Đường đã được sáng tác ở thời nhà Đường (Trung Quốc ). Còn thơ Đường luật là thể thơ sáng tác theo luật Đường (bằng chữ Hán,Hán-Việt hay chữ Việt ) ở mọi thời kì.

-Thất ngôn=7 tiếng,Ngũ ngôn=5 tiếng,bát cú= 8 câu,tứ tuyệt hay tuyệt cú = 4 câu.

-Thể thơ này thường dùng vần chân là vần bằng.Vân trắc khó làm và cũng ít người làm.

-Thất ngôn bát cú là thể "chuẩn "của thơ Đường luật.4 yêu cầu cơ bản của thể thơ này là Niêm,luật,vần,đối;trong đó Đối là yêu cầu khắt khe,nghiêm chỉnh và khó nhất.Ngoài ra còn các "bệnh" dễ mắc phải như  phong yêu,hạc tất,bình đầu,tịnh cước...,khi làm thơ cần tránh.
-Thất ngôn bát cú Đường luật làm theo luật bằng, vần bằng. Luật bằng là luật thơ Đường mà tiếng thứ hai câu đầu là thanh bằng, vần bằng ở cuối câu.Ví dụ:

Quanh năm buôn bán ở mom sông,

Nuôi đủ năm con với một chồng.

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Một duyên hai nợ âu đành phận,

Năm nắng mười mưa dám quản công.

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,

Có chồng hờ hững cũng như không.

(Thương vợ -Trần Tế Xương)

- Thất ngôn bát cú Đường luật làm theo luật trắc ,vần bằng.Luật trắc là luật thơ Đường mà tiếng thứ hai câu đầu là thanh trắc, vần bằng ở cuối câu.Ví dụ :

Đã bấy lâu nay bác tới nhà,

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Ao sâu nước cả, khôn chài cá,

Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.

Cải chửa ra cây, cà mới nụ,

Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.

Đầu trò tiếp khách, trầu không có,

Bác đến chơi đây, ta với ta.

                    (Bạn đến chơi nhà- Nguyễn Khuyến)

-Thất ngôn bát cú Đường luật  làm theo luật bằng,vần trắc . Ví dụ :

                           

Xuôi dòng Tô lịch bên bờ trái

Đường Láng thảm hoa liền một dải

Dãy dọc tòa ngang mấy dặm hoài

Đường thông cầu nối hai bờ lại

Ngọc Phan,Ngọc Phách* bậc văn tài

Thái Thịnh ,Thái Hà* tầm hiện đại

Kinh tế an ninh vững cả hai

Thiên thời địa lợi đều ưu đãi

  (Láng Hạ đổi mới-  Bùi Công Lương)

1. Về ngắt nhịp:

 Thường ngắt nhịp phối hợp chẵn trước,lẻ sau : 4/3 hoặc 2/2/3.

2. Về luật (bằng ,trắc trong mỗi câu ):

Luật bằng trắc được thể hiện như sau(B- bằng,T- trắc ):

+ Thơ luật bằng vần bằng:

b   B   t   T   t   B  B

t    T   b  B   t   T  B

t    T   b  B   b  T  T

b   B   t   T   t   B  B

b   B   t   T   b  B   T

t    T   b  B   t   T   B

t    T   b  B   b  T   T

b   B   t   T   t   B   B

+ Thơ luật trắc vần bằng:

t    T   b  B   t    T  B

b   B   t   T   t    B  B

b   B   t   T   b   B  T

t    T   b  B   t   T   B

t    T   b  B   b  T  T

b   B   t   T   t   B   B

b   B   t   T   b  B   T

t   T   b   B   t   T   B

Chú ý: Tiếng thứ 2, 4, 6 (chữ in hoa) buộc phải theo đúng luật bằng trắc, tiếng thứ 1, 3, 5 (chữ in thường) có thể linh động: “Nhất tam ngũ bất luận, nhị tứ lục phân minh”.

3. Về niêm (gắn kết giữa các câu ):

Niêm là sự liên lạc, gắn kết về âm luật của hai câu thơ Đường luật. Hai câu thơ niêm với nhau khi chữ thứ 2 của 2 câu cùng là cùng bằng, hoặc là cùng trắc. Những cặp sau đây trong thất ngôn bát cú Đường luật niêm với nhau: 1-8, 2-3, 4-5, 6-7. Không niêm theo đúng luật gọi là thất niêm.

  Ta thấy, về cấu trúc : Câu 1,câu 4 và câu 8 giống nhau.

                                       Câu 2 và câu 6 giống nhau.

                                       Câu 3 và câu 7 giống nhau.

                                       Câu 5 hoàn toàn khác biệt

4. Về hiệp vần:

Vần chân, độc vận, vào tiếng cuối ở các câu 1, 2, 4, 6, 8.

Nếu 2 câu đầu đối nhau thì tiếng cuối câu thứ nhất là thanh trắc

5. Nhận xét về bố cục:Từ câu đầu trở xuống,cứ 2 câu gọi là một liên (gồm câu trên và câu dưới )

+ Hai câu đề: câu 1: phá đề, câu 2: thừa đề.

+ Hai câu thực: câu 3 và 4 đối nhau, dùng giải thích rõ đề.

+ Hai câu luận: câu 5 và 6 đối nhau, dùng bàn luận về đề.

+ Hai câu kết: câu 7 và 8 tóm tắt ý nghĩa cả bài.

Hai cặp câu thực và luận có khi theo mạch thơ mà không phân  biệt.

Ghi chú : Thơ thất ngôn, ngũ ngôn tứ tuyệt luật Đường được coi như bài thơ 4 câu được cắt ra từ bài thơ bát cú nên cũng tuân theo luật trên.Việc cắt,xếp phải theo qui tắc : cắt cả liên ( 2 câu ),sắp xếp từ trên xuống.Có thể kết hợp nhiều cách nhưng thông dụng nhất là theo luật  4 câu đầu hoặc 4 câu cuối của bài bát cú. Ví dụ :

-Người hết danh không hết

Đời còn việc vẫn còn

Tội gì lo tính quẩn

Lập những cuộc con con

  ( Vô danh )

                   -Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi

Này của Xuân Hương mới quệt rồi

Có phải duyên nhau thì thắm lại

Đừng xanh như lá,bạc như vôi.

(Mời trầu-Hồ Xuân Hương)

IV.THƠ CỔ PHONG (cổ thể )

Đó là một thể thơ của Trung Quốc, có trước thơ Đường luật,niêm luật không chặt chẽ,giống như thơ tự do của ta.

-Về vần.Bài thơ chỉ cần có vần (bằng hoặc trắc), có một hay nhiều vần, không cần đối. Một thể riêng là Bách lương đài(như lối liên ngâm) thì dù bài ngắn hay dài cũng chỉ theo một vần.

-Về câu.Không hạn định số câu nhưng thường là thể 4 câu, 8 câu hoặc thể hành (trường thiên) nhiều câu,nhiều khổ. Bài thơ có câu dài,câu ngắn gọi là tạp thi.

Số tiếng trong mỗi câu có thể là 3,4 đến 8,9 tiếng(trường đoản cú) nhưng thường là 5 tiêng( ngũ ngôn ) hoặc 7 tiếng (thât ngôn).

-Về luật bằng trắc.phải thích ứng với qui luật âm thanh,phối hợp,xen kẽ bằng trắc cho dễ nghe.

 Ví dụ :       -Năm ngoái ruộng được mùa

Nhà ba bốn cót thóc

Ăn tiêu hãy còn thừa

Bán cho con đi học

(Khuyết danh )

                  

                   - Hôm qua có bạn rượu lại hết

Hôm nay có rượu bạn không biết

Cất đi đợi bạn đến lúc nào

Cùng uống cùng vui trời đất tít

Khi say quên cả ai là ta

Còn hơn lúc tỉnh nhớ mà mệt

(Khuyết danh)

V.THƠ 4 TIẾNG , 6 TIẾNG.

A.Luật : Thông thường các tiếng thứ 2 ,4, 6 nên xen kẽ bằng,trắc. Nhưng nhiều khi cũng có thể châm chước.

B.Cách gieo vần

Thơ 4 tiếng hoặc thơ 6 tiếng thường dùng vần chân,có khi kết hợp vần lưng.Có thể gieo vần liền ,vần cách , hoặc vần hỗn hợp.

1. Vần liền . Vần chân ở  2 câu liền nhau .Thường xen kẽ 2 câu vần bằng tiếp 2 câu vần trắc.

- Hạt gạo làng ta

Có bão tháng bảy

Có mưa  tháng ba

Giọt mồ hôi sa

Những trưa tháng sáu

Nước như ai nấu

Chết cả cá cờ

Cua ngoi lên bờ

Mẹ em xuống cấy…

                           (Trần Đăng Khoa)

Hoàng hôn nối ngày với đêm

Tình yêu nối anh với em

Bức thư nối hai nỗi nhớ

Đứa con nối chồng với vợ

Còn nối sự thật,ước mơ

Nối người với người ,là thơ

(Thái Bá Tân )

2. Vần cách. Vần chân ở  2 câu cách nhau :

Chẳng ai muốn làm hành khất

Tội trời đày ở thế gian

Con không được cười giễu họ

Dù họ hôi hám,úa tàn…

  (Trần Nhuận Minh )

3. Vần hỗn hợp ( kết hợp 2 kiểu trên ) :

-Sao biếc đầy trời

Sầu trông viễn khơi

Ðêm mờ im lặng

Nhìn hạt sương rơi

(Khổng Dương )

4. Vần lưng.

Nam mô bồ tát

Chẻ lạt đứt tay

Đi cày trâu húc

Đi xúc phải cọc

Đi học thày đánh

Đi gánh đau vai

Nằm dài nhịn đói

 (Đồng dao )

-Một bài thơ có nhiều khổ thì câu cuối khổ trước nên hiệp vần với câu đầu khổ sau.            -Bài thơ cách luật thì chỉ hiệp vần theo một cách nhất định và nếu chia khổ thì số câu trong một khổ cũng đều nhau.Trường hợp khác thì mỗi khổ trong một bài (hoặc toàn bài )có thể dùng nhiều cách hiệp vần khác nhau.

VI. THƠ 5  TIẾNG và THƠ 7 TIẾNG (không phải thơ Đường luật )

Thơ 5 tiếng hoặc 7 tiếng thường dùng vần chân (bằng hoặc trắc ),hiệp vần theo  kiểu vần liền,vần cách hoặc hỗn hợp,đôi khi có vần lưng. Ví dụ :

1.Vần liền.Thường xen kẽ  2 vần bằng tiếp đến 2 vần trắc.

                …Cột cờ bên Hoàng Thành

Ba Đình nơi Lăng Bác

Vẫn uy nghiêm trầm mặc

Chào đón khách thập phương

Hoàn Kiếm mờ hơi sương

Cụ rùa lên đón gió

Tháp Bút nay còn đó

 Nắn nót viết lên trời…

                     (Thăng Long-Hà Nội--Bùi Công Lương) :      

                   

                    -Lửa leo lét bắt đầu nhóm lửa

Biết bao nhiêu là sự khó khăn

Chỉ đìu hiu một mảnh gió  xuân

Cũng bị sợ lửa khi tắt mất

Nghi ngút khói mặc dầu thổi quạt

Che một bên lại tạt một bên

Khi lửa đã chắc chắn bén lên

Thì mưa gió chi chi cũng cháy

Mưa lún phún lửa càng nóng nẩy

Gió càng cao ngọn lửa càng cao

Núi rừng đều bén cháy ào ào

Lửa nung đỏ cả trời nắng toé…

              (Xung Phong )

2. Vần cách.

Khách hỏi nhà ông đến

Nhà ông đã bán rồi

Vợ lăm le ở vú

Con tấp tểnh đi bồi

Ai trói voi bỏ rọ

Đời nào lợn cạo ngôi

Người bảo ông cùng mãi

Ông cùng thế này thôi

                            (Tú Xương )        

                    

                   -Bảy năm  về trước em mười bảy

Anh mới đôi mươi,trẻ nhất làng

Xuân Dục, Đoài Đông,hai cánh lúa

 Bữa thì em tới,bữa anh sang

                     ***

Lối ta đi giữa hai sườn núi

Đôi ngọn,nên làng gọi Núi Đôi

Em vẫn đùa anh :Sao khéo thế

Núi chồng,núi vợ ,đứng song đôi...

    ( Trích Núi Đôi-Vũ Cao )

3.Vần hỗn hợp.

-Em không nghe rừng thu,

Lá thu kêu xào xạc,

Con nai vàng ngơ ngác

Đạp trên lá vàng khô?

(Tiếng thu-Lưu Trọng Lư)

Thơ  cách luật thì toàn bài chỉ theo một kiểu hiệp vần,nếu chia khổ thì mỗi khổ 4 câu hoặc 8 câu.Trường hợp khác thì có thể châm chước.Nếu  câu cuối khổ trước vần với câu đầu khổ sau thì kết nối hoàn chỉnh hơn nhưng cũng có thể gây ra đơn điệu.

Đối với thơ 5 tiếng hoặc 7 tiếng, nếu không muốn gò bó ,chặt chẽ theo luật Đường thì mỗi bài không để 4 câu hay 8 câu. Bài thơ dài quá 8 câu  gọi là thể hành  hay trường thiên,có thể chia thành nhiều khổ, mỗi khổ 4 câu.

VII.THƠ 8 TIẾNG

A.Luật :

Thể thơ này là  sản phẩm của phong trào thơ mới,không có luật nhất định, có nghĩa là vần điệu tự do hơn. Thường thì trong câu ở cuối có tiếng trắc thì tiếng 3 trắc, tiếng 5 và 6 bằng; ở cuối có tiếng bằng thì tiếng 3 bằng, tiếng 5 và 6 trắc. Nhưng cũng có thể châm chước. Ba tiếng cuối câu không cùng một thanh thì âm điệu hay hơn.

B.Cách gieo vần. Vần chân có thể gieo vần liền,vần cách hoặc hỗn hợp.Trong một khổ thơ 4 đén 6 câu chỉ cần 2 hoặc 3 câu mang vần. Có thể dùng vần lưng.

1. Vần liền :

Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé,

Tôi sẽ trách - cố nhiên - nhưng rất nhẹ;

Nếu trót đi, em hãy gắng quay về,

Tình mất vui lúc đã vẹn câu thề

Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở.

Thơ viết đừng xong, thuyền trôi chớ đỗ,

Cho nghìn sau... lơ lửng... với nghìn xưa...

(Hồ Dzếnh)

                       

                        Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt,

                       Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua.
                       Khinh lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ,
                       Giương mắt bé diễu oai linh rừng thẳm,
                       Nay sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm,
                      Để làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi.
                      Chịu ngang bầy cùng bọn gấu dở hơi,
                      Với cặp báo chuồng bên vô tư lự...
                                  NHỚ RỪNG  (Thế Lữ)
2. Vần cách :

-Cờ đỏ sao vàng tung bay trước gió

Tiếng kèn kháng chiến vang dậy non sông

Toàn dân kháng chiến,toàn diện kháng chiến

Chí ta đã quyết ,lòng ta đã đồng

Tiến lên chiến sĩ,tiến lên đồng bào

Sức ta đã mạnh,người ta  đã đông

Trường kì kháng chiến nhất định thắng lợi

Thống nhất độc lập nhất định thành công

(Thơ chúc tết 1947 của Hồ Chủ tịch )

-Em sẽ chết với mảnh hồn trống đó

Chúa đứng đón em ở cửa thiên đường

Con trả chúa trái tim hồng lãng mạn

Dưới thế gian con dại dột cho chàng

       (Trần Mộng Tú)

Muốn cho thơ tám tiếng giầu âm điệu, người ta còn hiệp vần tiếng 8 câu trên với tiếng 4, 5 hay 6 câu dưới (vần lưng ).Ví dụ:

-Con gái đang thì đã nên con gái

Cái áo em mặc chải chải hoa hồng

Trong yếm dải hồng chuỗi xe con toán

Cái quai dấu chạm em đội trên đầu

Cái nhôi dấu gấp quấn vào đỏ chói

Lỗ miệng  em nói có hai đồng tiền

Như cánh hoa sen giữa ngày mới nở…

          (Ca dao )

   

   Trên đây chỉ nói tóm tắt một số thể thơ thông dụng nhất. Mỗi thể thơ còn có nhiều biến cách , biến thể, biến dạng... khác . Xin giới thiệu vài bài để các bạn tham khảo.

                

              1. CẢNH XUÂN HỒ TÂY

                             (Thuận nghịch độc)

Hồ Tây       cảnh đẹp sắc          xuân sang

Nắng nhạt pha sương giọt       óng vàng

Mờ tỏ         nước in trời           tím biếc

Bổng trầm chuông vọng tiếng ngân vang

Bờ bên       liễu rủ mành          theo gió

Mạn giữa  thuyền đua sóng    nối hàng

Tô điểm    đất trời cùng           tuế nguyệt

Đô thành   chốn đó cảnh          thanh quang

                                            BÙI CÔNG LƯƠNG

-------------

Bài trên có thể đọc theo 4 cách:

-Đọc xuôi ngược toàn bài

-Bỏ 2 tiếng đầu mỗi câu,đọc xuôi

-Bỏ 2 tiếng cuối mỗi câu,đọc ngược

                                                       

                              2. DẠI KHÔN

( Song điệp, nhất vận )

Làm người có dại mới nên khôn

Chớ dại ngây si,chớ quá khôn

Khôn được ích mình,đừng để dại

Dại thì giữ phận, chớ tranh khôn

Khôn mà hiểm độc là khôn dại

Dại vốn hiền lành ấy dại khôn

Chớ cậy rằng khôn ,khinh kẻ dại

Gặp thời ,dại cũng hoá nên khôn

        (Nguyễn Bỉnh Khiêm )

 

                     3. SỰ ĐỜI

           (Song điệp- Nhất vận)

               Ai có ngờ đâu cái sự đời

Mà xem vạn sự ở trên đời

   Lo quanh tính quẩn, đời sinh sự

         Nghĩ rộng nhìn xa, sự hiểu đời

                          Đen bạc thói đời tô vẽ sự

                          Bể dâu thế sự đổi thay đời                                                 

                          Đường đời voi chó khi lâm sự

                         Ai có ngờ đâu cái sự đời.

                             BÙI CÔNG LƯƠNG ( 10/2008)

4.NỖI LÒNG NGƯỜI PHỤ NỮ

      BỊ CHỒNG HÀNH HẠ

              (Tập Kiều)

                                    Trời làm chi cực bấy trời

Nghìn thu bạc mệnh một đời tài hoa

Lỡ từ lạc bước bước ra

Giờ sao tan nát như hoa giữa đường

Ngày vui ngắn chẳng tày gang

Dễ dò rốn biển, khó lường lạch sông

Thôi còn chi nữa mà mong

Ngày xanh mòn mỏi má hồng phôi pha

Thương tình con trẻ cha già

Thôi thì mặt khuất chẳng thà lòng đau

Còn đường suy nghĩ trước sau

Thì con người ấy ai cầu làm chi

Nhớ khi sấm sét bất kỳ

Ba mươi sáu chước, chước gì là hơn

Búa rìu bao quản thân tàn

Phải cung rầy đã sợ làn cây cong

Lỡ làng nước đục bụi trong

Rày xem phỏng đã cầm lòng hay chưa

Những là lần lữa nắng mưa

Mất công mười mấy năm thừa ở đây

Liệu mà cao chạy xa bay...

                                   BÙI CÔNG LƯƠNG

   ---------------------------

 Tâp Kiều là một lối thơ mà tác giả tập hợp từ những câu trong Truyện Kiều để làm thành một bài thơ lục bát hoàn chinh theo một chủ đề tuỳ  ý. Qui tắc :

       -Không được chọn hai câu liền nhau  .                                                                  

       -Giữ nguyên văn câu Kiều, không thêm bớt,chỉnh sửa.

Trên đây chỉ tóm tắt một số khái niệm chung về một số thể thơ.Sau này soạn giả có thể sẽ bàn chuyên đề về từng thể thơ .                                    

                      
                   BÙI CÔNG LƯƠNG  ( abuicongluong@gmail.com )  biên soạn (tháng 8/2014)